دولت های رفاه ملی در مقابل جابجایی آزاد: آیا حق با میلتون فریدمن بود؟ نگاهی به اتحادیه اروپا

نوشتاری از کلر فنویک (Clare Fenwick)

ترجمه: داود عیوضلو؛ پژوهشگر حوزه مهاجرت­های اجباری و پناهجویی؛ رصدخانه مهاجرت ایران

جمله معروفی از میلتون فریدمن که می­گوید “شما نمی­توانید همزمان هم مهاجرت به داخل (Immigration) و هم دولت رفاه داشته باشید.” تئوری پشت این جمله  این است که یک کشور با مرزهای باز و دسترسی به تدارکات سخاوتمندانه دولت رفاهی باعث جذب مهاجران بی­بضاعت می­شود؛ که این مسأله منجر به تحمیل بار مالی بر آن کشور خواهد شد. این بار مالی منجر به تضعیف دولت­های رفاه می­گردد. استدلال دیگر این است که یک دولت رفاه سخاوتمند نیازمند یک جامعه همگن است؛ برای اینکه حمایت از رفاه اجتماعی وابسته است به همبستگی بین شهروندان، و از آنجائیکه همبستگی از طریق پیوندهای مشترک همچون نژاد، زبان و فرهنگ پرورانده می­شود؛ افزایش تعداد مهاجران وارد شده به سبب افزایش عدم تجانس بین جمعیت چالشی را در مقابل دولت­های رفاه قرار می­دهد. متعاقباً، این امر می­تواند منجر به مخالفت رای­دهندگان (شهروندان) بومی از ورود آزادانه مهاجران یا برنامه­های حمایت­های اجتماعی سخاوتمندانه یا هر دو آنها گردد. از طرف دیگر، ادبیات اقتصاد سیاسی یک اثر متضاد (opposing effect) دیگری را- فرضیه جبران (compensation hypothesis)- ارائه می­دهد که دلالت دارد بر اینکه دولت­های با اقتصاد آزاد به منظور حمایت شهروندان خود در برابر خطرات ناشی از جهانی شدن، از قبیل افزایش عدم امنیت شغلی ناشی از حضور نیروی کار مهاجران، نیازمند توسعه دولت رفاه هستند.

نگاهی به موضوع در اتحادیه اروپا

رابطه بین مهاجران وارد شده و رفاه یک مسئله بحث­برانگیز و بسیار حساس سیاسی است؛ از اینرو، عموما این مسئله باعث نظرات متفاوت و چالش­برانگیزی می­شود. برای اروپا، چهره انسانی جهانی شدن ممکن است منجر به چالش­های جدی برای دولت­های رفاهِ نسبتاً سخاوتمند از طریق ایجاد تنش بین سیستم­های ذاتاً بسته دولت­های رفاه و اقتصادهای نسبتا بازِ کشورهای توسعه­یافته گردد. این مسئله بطور خاص برای اتحادیه اروپا و کشورهای حوزه شنگن مسکوت است، جایی که جابجایی آزادانه افراد بعنوان اصلی بنیادی بوسیله ماده 45 پیمان کارکرد اتحادیه اروپا حمایت می­گردد و دسترسی به رفاه برای همه {مهاجران} همچون افراد بومی تأمین می­گردد. در حال حاضر تعداد 17 میلیون نفر {از شهروندان کشورهای اتحادیه اروپا} در کشورها دیگری در اتحادیه اروپا زندگی می­کنند، و تحت حمایت قوانین اتحادیه اروپا، شهروندان کشورهای عضو اتحادیه اروپا و شهروندان کشورهای اتحادیه تجارت آزاد اروپا (EFTA) می­توانند در دیگر کشورهای عضو اتحادیه اروپا و یا EFTA اقدام به جستجوی شغل نمایند. آنها می­توانند اقدام به اقامت، مشارکت در بازار کار، و منتفع شدن از مزایای ارائه شده به افراد بومی در کشورهای مقصد خود در این اتحادیه­ نمایند. این قوانین، جابجایی شهروندان اتحادیه اروپا را در جهت دسترسی برابر به اشتغال، شرایط کار، و مزایای مشابه اجتماعی و مالیاتی تضمین می­نمایند.

در سایه تحولات سیاسی اخیر همچون برگزیت (Brexit) و حمایت­ها از کاندیداهای جناح­های راست افراطی، این موضوع بیش از گذشته عمومیت یافته و بحث­برانگیز شده است. از این­رو دشوار نیست که استدلال کنیم که افزایش مهاجران منجر به مشکلات و چالش­هایی برای آینده دولت­های رفاه اروپایی می­گردد.

تحقیقات گذشته در ایالات متحده آمریکا نشان داده است که عدم تجانس قومی همراه بوده است با کاهش تلاش دولت­ رفاه و در نتیجه آن این استدلال ارائه شده است که افزایش ورود مهاجران به اروپا در نهایت منجر خواهد شد به آمریکایی شدن (Americanisation ) دولت­ها و سیاست­های رفاه در اروپا {دولت­های رفاه اروپا تجربه دولت­های رفاه آمریکا را شاهد خواهند بود}. در حقیقت، در سایه تحولات سیاسی اخیر همچون برگزیت (Brexit) و حمایت­ها از کاندیداهای جناح­های راست افراطی، این موضوع بیش از گذشته عمومیت یافته و بحث­برانگیز شده است. از این­رو دشوار نیست که استدلال کنیم که افزایش مهاجران منجر به مشکلات و چالش­هایی برای آینده دولت­های رفاه اروپایی می­گردد. علی­رغم داغ شدن بحث­های عمومی در این خصوص اما همچنان بحث­های زیادی قابل طرح است. در حال حاضر موانع زیادی برای انجام تحقیقات در اتحادیه اروپا وجود دارد که منجر به نتایج بعضا متناقض شده است. برخی از تحقیقات استدلال می­کنند که افزایش مهاجران ورودی باعث محدود شدن رشد هزینه­های صرف شده توسط دولت­های رفاه می­گردد اما برخی دیگر از محققان معتقدند که سیاست داخلی یا فشارهای اقتصادی بیش از نقش مهاجران در کاهش هزینه­ها توسط دولت­های رفاه تأثیرگذار بوده است. بعلاوه، بسته به نمونه­های انتخابی، برخی دیگر از محققان به این نتیجه رسیده­اند که رابطه مثبتی بین مهاجران وارد شده و مخارج رفاه اجتماعی وجود دارد.

آمار چه می­گوید؟

در این بخش اشاره­ای می­کنیم به آمار ورود مهاجران و تلاش دولت­های رفاه در اروپا که براساس تحلیلی که بر روی 16 کشور اروپایی در بین سال­های 1990 تا 2010 انجام گرفته است، ارائه می­گردد. تحقیق ما در تلاش بوده است تا رابطه­ی بین سهم مهاجران، که از طریق سهم مهاجران متولد شده در خارج از کشور شده­اند و تلاش­های دولت رفاه، که از طریق میزان مخارج دولت­ها در زمینه رفاه اجتماعی (درصد از GDP) و شاخص سخاوتمندی رفاه (welfare generosity index) اندازه­گیری شده است، مورد بررسی قرار دهد. ما فرض کردیم که تحلیل ما دو مسیر مهم و حیاتی پیدا کرد. اول، در نمونه کشورهای اروپایی که احتمالا بخش عمده مهاجران شامل مهاجران با تحصیلات پایین و نیروی کار شاغل در مشاغل با دستمزد پایین است که فرض شده است که این مهاجران کمک زیادی در بودجه کشورها نمی­کنند؛ از اینرو این تئوری به این صورت مطرح می­شود که افزایش تعداد مهاجران وارد شده منجر به کاهش  تلاش­های دولت رفاه که در شاخص­های انتخاب شده ما به­صورت کاهش مخارج و شاخص سخاوتمندی رفاه منعکس می­شود. در هر حال، با توجه به استدلال فرضیه جبران (compensation hypothesis) افزایش تعداد مهاجران وارد شده می­تواند منجر به افزایش تلاش­های دولت رفاه گردد. خروجی اولیه آن نشان می­دهد مهاجران وارد شده تأثیر مثبت و از نظر آماری اثر معناداری بر تلاش­های دولت رفاه دارد. اما وقتی مخارج دولت رفاه به شاخص سخاوتمندی رفاه تغییر می­یابد، هیچ رابطه­ای بین افراد متولدشده در خارج از کشور و شاخص سخاوتمندی مشاهده نمی­شود. نتایج این دو شاخص بمنظور تببین تلاش­های رفاه اجتماعی {دولت­ها}، خروجی­های قابل مقایسه­ای را در اختیار محققان می­گذارد که یافته­های تحقیق آنها در راستای حمایت از فرضیه جبران بوده و سهم اساسی در توسعه دانش موجود در زمینه اقتصاد سیاسی مهاجران و رفاه و بعلاوه در بحث­های گسترده­تر سیاسی دارد.

در ارتباط با مکانیسم پشت توسعه مخارج اجتماعی، تحقیقات دیگر نشان داده است که در نتیجه جهانی شدن، خطرات فردی، بخصوص برای کارگران کم­مهارت خطرات درک­شده بازار نیروی کار افزایش یافته است. بعلاوه، تحقیقی در زمینه مهاجران و اولویت­های رفاه نشان می­دهد که افراد بومی اگر از نظر اقتصادی زمانی که در معرض افزایش جابجایی نیروی کار هستند- بخصوص در سطح شغلی، احساس ناامنی کنند، آنها از برنامه­های جبرانی و بازتوزیعی گسترده­تر دولت­ها حمایت خواهند کرد. نتایج این مقاله نشان می­دهد که این موضوع باعث تأثیرگذاری بر اولویت­ها در رای افراد و در نهایت تصمیمات سیاسی خواهد شد.

ضروری است تا اشاره شود که مهاجران ورودی نه منجر به رقابت کاهنده (race-to-the-bottom)  {رقابت کاهنده در هزینه­های رفاه اجتماعی} در اروپا خواهد شد و نه افزایش مهاجرت ورودی به معنای این است که سیاستگذاران و تصمیم­گیران باید به منافع خود در کشورهای همسایه به هنگام تدوین سیاست­های رفاهی چشم بدوزند.

در مقابل، به جای افزایش در میزان مخارج در چارچوب فرضیه جبران، هزینه­ها باید برای یک دلیل دیگر افزایش یابد. احتمالاً افراد متولدشده در خارج از کشور هزینه­های به مراتب بیشتری را در زمینه آموزش و یا هزینه­های مراقبت از کودک، به خصوص اینکه مهاجران در اروپا بیشتر از افراد بومی تمایل به فرزندآوری دارند، برای دولت­ها به بار خواهند آورد. بعلاوه، ممکن است که مهاجرت ورودی مرتبط باشد با افزایش مخارج به سبب افزایش بیکاری، هم بیکاری افراد بومی و هم بیکاری مهاجران، به جای ارتباط آن به افزایش سخاوتمندی. از طرف دیگر، افراد متولدشده در خارج از اتحادیه اروپا در کل جوان­تر از جمعیت افراد بومی هستند و از این جهت کمتر از افراد بومی از سیستم درمانی و یا حقوق بازنشستگی استفاده خواهد کرد. درست همانطور که هزینه­های اجتماعی یک شاخص نادرست است، شاخص رفاه اجتماعی نیز همینطور است. متعاقباً، فقدان رابطه آماری معنی­دار بین شاخص افراد متولدشده در خارج از کشور و سخاوتمندی رفاه، به این معنا نیست که افزایش هزینه­های اجتماعی نشان دهنده افزایش سخاوتمندی نیست. در نهایت، باید افزایش در هزینه­ها به دلیل وابستگی بیشتر مهاجران به رفاه باشد؛ و همچنین منطقی است که انتظار داشت که با توجه به استدلال­های فرضیه کارایی (efficiency hypothesis )شاخص سخاوتمندی منفی و از نظر آماری معنادار بوده است – که مهاجران وابسته منجر به فشار مالی شده و کاهش تلاش دولت­های رفاه ضروری خواهد بود.

به سوی رقابت کاهنده؟ روی ­هم رفته، اندازه تلاش دولت­های رفاه نشانگر این نیست که کاهش فعالیت­های دولت رفاه در نتیجه مهاجرت­های ورودی (مهاجران) است. تحلیل­های آماری در تحقیق ما نشان می­دهد که هیچ شاهدی برای حمایت از این نتیجه­گیری وجود ندارد که افزایش ورود مهاجران با دولت­های رفاه اروپایی ناسازگار بوده و یا برای آنها زیان­آور است. با این وجود با استفاده از شاخص­های کلی تجمیع شده، دشوار است که یک رابطه علی را تشخیص داد، و مطالعات آینده باید برای آزمون بنیان­های سطوح خرد تئوری جبران برای جنبه انسانی جهانی شدن متمرکز شوند. در هر صورت، برای سیاستگذاران، این نتایج می­تواند چراغی باشد برای روشن­تر شدن مسائلی همچون بیگانه­هراسی، نژادپرستی، و تبعیض. نتایجی که در اینجا قرار داده شده است باید به سیاستگذاری مبتنی بر شواهد در زمینه مهاجرت و سیاست اجتماعی کمک کند. ضروری است تا اشاره شود که مهاجران ورودی نه منجر به رقابت کاهنده {رقابت کاهنده در هزینه­های رفاه اجتماعی} در اروپا خواهد شد و نه افزایش مهاجرت ورودی به معنای این است که سیاستگذاران و تصمیم­گیران باید به منافع خود در کشورهای همسایه به هنگام تدوین سیاست­های رفاهی چشم بدوزند. سیاستگذاران باید به ارائه خدمات رفاه اجتماعی و برنامه­های حمایت اجتماعی که در جهت کاهش نابرابری­های اجتماعی و بهبود انسجام (Inclusion) اجتماعی است، ادامه دهند. این موضوع بطور خاص در زمینه ادغام مهاجران در جامعه اهمیت اساسی دارد؛ و از آنجائیکه به نظر نمی­رسد تعداد مهاجران کاهش یابد، ارتقاء یکپارچگی در میان جمعیت متنوع اهمیت بسیار اساسی دارد.

[1] این نوشته ترجمه نوشتاری در وبسایت تحلیلی EUVisions با عنوان زیر است:

National welfare states vs. free movement: was Milton Friedman right? A look at the EU