گزاره‌هایی از تصویر «طالبان جدید» در رسانه‌های ۲۰۲۱

نویسنده: جلال سمیعی؛ تحلیلگر رسانه: 1. تلویزیون‌های رسمی دارند شتاب‌زده از «طالبان جدید» می‌گویند؛ طالبانی که گویا بیست سال رفته و با آموخته‌های جدید خود را به رسانه‌ها معرفی می‌کند. برای پرسش‌های اصلی درباره‌ی حقوق بشر، حقوق زنان و بازسازی تصویر قدیمی این برند سیاسی باسابقه پاسخ‌های آماده دارد و رسانه‌های رسمی وابسته به دولت‌های مختلف هم، با رعایت حدی نسبی از احتیاط و محافظه‌کاری در این بازنمایی همراهی می‌کنند.

۲. هم‌زمان در رسانه‌های مستقل و بیشتر غیررسمی، جریان متفاوتی از تصویر حضور طالبان و سلطه بر افغانستان در حال شکل‌گیری‌ست؛ توییت‌ها و فیلم‌هایی از خانم‌ها در شهرهای مختلف به سرعت بازنشر می‌شوند، که حکایت از ترس، احساس تنها ماندن و فراموش شدن جلوی چشم جهانیان دارند؛ از طالبان خاطره‌ی ترسناکی ساخته شده است، که با این بازنمایی تازه هم‌خوانی ندارد؛ اطلاعیه‌هایی شبیه جهاد نکاح داعشی‌ها از «امارت اسلامی افغانستان» منتشر می‌شوند و ویدیویی که دختری نوجوان را با زور از والدینش جدا می‌کنند و می‌برند.

۳. طالبان در جنگ میان دو حوزه‌ی رسمی/توافق‌شده و غیررسمی رسانه‌ای، گویا شانس درس گرفتن و مقایسه شدن با داعش را هم دارد؛ اگرچه رسانه را هم به خوبی می‌شناسد و در بدو ورود، تصاویر زنان را در ویترین‌های کابل پاک می‌کند؛ عکسی که نماد شروع دورانی جدید تلقی شد. در این جدال تصویرها، طالبان هم بر گزاره‌هایی فکرشده تاکید دارد؛ می‌گوید زنان در چارچوب شریعت می‌توانند به کارشان برگردند. روی عادی بودن وضعیت و توزیع حضور حساب‌شده‌ی نیروهایش در شهرها تاکید دارد و البته، دولت‌های مهمی هم در دوگانه‌ی فرار مسئولان و حضور طالبان، به وضوح از تسلط طالبان و معادلات جدید راضی‌اند.

۴. برای مشاهده‌ی زنده‌ی جهان از طالبان و قضاوت درباره‌ی او هنوز فرصت داریم؛ اما به زعم من چند تصویر تا الان بیشتر از قطعات دیگر این پازل دیده شده‌اند؛ مثل تراژدی سقوط افراد از هواپیما یا تحویل کودکی از بالای موانع به سربازهای امریکایی فرودگاه. فارغ از قصه‌ی واقعی پشت هر کدام، این لحظه‌ها بی هیچ توضیحی هم از یاد مردم نخواهند رفت. به گمانم جریان اصلی رسانه‌ای همچنان با احتیاط به طالبان خواهند پرداخت؛ اما بار اصلی شکستن روایت رسمی از طالبان جدید را شبکه‌های اجتماعی برمی‌دارند. روایتی که گاهی هم قدرت پاسخگو کردن دولت‌ها و خود طالبان را تا این‌جا داشته است؛ از دید ما کاربران معلق در جهان قرنطینه، بخشی از امیدواری ما هم مدیون رسانه‌های غیررسمی‌ خواهد ماند؛ امید به پنهان نماندن فریادهایی در فرودگاه که در بازتاب مذاکرات طولانی صلح در سالن‌های خنک کشورهای دیگر، می‌توانند همچنان شنیده شوند.