نگاهی به وضعیت آماری مهاجران افغانستانی در جهان و ایران

همه ساله افراد زیادی در کشور افغانستان تحت تاثیر خشونت و درگیری و همچنین وقوع بلایای طبیعی نظیر خشکسالی در کشور خود آواره می شوند. با نگاهی به روند آوارگی‌های داخلی از سال 2010 تاکنون، بالاترین میزان آوارگی‌های داخلی در افغانستان در سال 2016 به ثبت رسیده است که در این سال 653 هزار نفر آواره شدند. با استناد به گزارش دفتر هماهنگی امور بشردوستانه سازمان ملل متحد (OCHA) در 5 آگوست 2021، تعداد آوارگان داخلی در افغانستان تا 25 جولای 2021، حدود 359 هزار نفر برآورد شده که حدود 179 هزار نفر از آنها تحت تاثیر خشونت و درگیری آواره شده‌اند. با توجه به وخامت اوضاع امنیتی و تحولات سیاسی در این کشور پیش‌ بینی می‌شود که روند این آوارگی‌ها تا پایان سال جاری به بالاترین میزان خود طی سال‌های گذشته برسد. 

* آمار 2010 تا 2020 برگرفته از داده های سازمان ملل و آمار سال 2021 (ژانویه تا اواخر جولای 2021) برگرفته از گزارش OCHA است.

بر اساس آخرین گزارش منتشر شده توسط مرکز نظارت و پایش آوارگی های داخلی (IDMC) در سال 2021، کشور افغانستان به عنوان پنجمین کشور با بالاترین تعداد آواره داخلی جدید ناشی از خشونت و درگیری در پایان سال 2020 بوده است.

بر اساس همین گزارش، بر اثر بلایای طبیعی در سطح جهان، بالاترین تعداد آوارگان داخلی در کشور افغانستان در سال 2020 به ثبت رسیده است که در اثر این بلایا، حدود یک میلیون نفر در داخل مرزهای کشور خود آواره شده‌اند.

بر اساس آمارهای کمیساریای عالی ملل متحد (UNHCR)،کشور افغانستان با 2 میلیون و 595 هزار نفر در وضعیت پناهندگی در جهان در جایگاه سوم پس از کشورهای سوریه (6.7 میلیون پناهنده) و ونزوئلا (4 میلیون پناهنده) قرار دارند.

به لحاظ تعداد افراد در وضعيت پناهجويي در سطح جهان در سال 2020 نیز، کشور افغانستان جزء سه کشور اول پس از كشورهاي ونزوئلا و عراق قرار دارد.

در سال 2020، بالاترین میزان درخواست پناهندگی جدید اغلب توسط اتباع كشورهاي ونزوئلا، افغانستان و سوریه به ثبت رسيده است. در حالی که بیش از چهار پنجم درخواست‌هاي پناهندگي ونزوئلایی‌ها در قاره آمریکا ثبت شده است، تقریباً همه افغان‌ها و سوری‌ها درخواست پناهندگی خود را در اروپا ارائه داده‌اند.

جمعيت اتباع افغانستانی در ایران

اگرچه حضور اتباع خارجي در ايران به قبل از انقلاب اسلامي برمي­گردد، اما آمار رسمي در ارتباط با تعداد اتباع خارجی محدود است. بر اساس سرشماری نفوس و مسکن سال 1395 (مرکز آمار ایران، 1395)، از کل یک میلیون و 654 هزار و 388 نفر اتباع خارجی در ايران، اتباع افغانستانی با یک میلیون و 583 هزار و 979 نفر، حدود 96 درصد كل اتباع خارجي در ايران را تشكيل

مي­دهند.

تعداد اتباع افغانستانی ساکن در مناطق شهری ايران برابر با یک میلیون و 242 هزار و 332 نفر و در مناطق روستایی ايران برابر با 340 هزار و 968 نفر است. به عبارت دیگر، 78.5 درصد اتباع افغانستاني در مناطق شهري و 21.5 درصد در مناطق روستايي زندگي مي­كنند (مرکز آمار ایران، 1395).

جمعيت پناهندگان افغانستانی در ایران

بر اساس جديدترين آمار كميساريا در سال 2020 ميلادي، از مجموع جمعيت سه ميليوني اتباع افغانستاني در ايران، 780 هزار نفر پناهنده، 2.1 تا 2.25 ميليون مهاجر فاقدمدرك و 586 هزار نفر داراي گذرنامه هستند (UNHCR Operational Data Portal, 2021).

کشورهای اصلی میزبان پناهندگان و پناهجویان افغانستانی

در سال 2020 از مجموع 2.6 میلیون پناهنده افغانستانی 1.4 میلیون نفر آن در پاکستان و 780 هزار نفر آن در ایران حضور داشتند. کشورهای آلمان، اتریش و فرانسه در رتبه­های بعدی قرار داشتند. از نظر میزبانی از پناهجویان افغانستانی نیز کشورهای ترکیه، آلمان و یونان به ترتیب در رتبه­های اول تا سوم قرار داشتند.

بازگشت مهاجران فاقدمدرك افغانستاني از ايران

برخی از مهاجران فاقدمدرك افغانستاني به صورت غيرمجاز از مرزهاي شرقي ايران وارد شده و پس از اشتغال در ايران به صورت داوطلبانه يا پس از شناسايي و دستگيري به صورت اخراج (رد مرز) به كشور افغانستاني بازمي­گردند. با مقایسه روند بازگشت مهاجران فاقدمدرک افغانستانی از ایران در طی سال‌های اخیر می‌توان دریافت که سالانه بیش از 700 هزار نفر به کشور خود بازگشته­اند. البته پس از شیوع ویروس کرونا، تعداد مهاجران فاقدمدرک افغانستانی که به کشور خود بازگشته­اند افزایش زیادی یافته است. در سال 2020 به دلیل شیوع کرونا و مشکلات اقتصادی در ایران، بیشترین تعداد مهاجران بازگشتی به ثبت رسید. در هفت ماهه اول سال 2021 نیز 672 هزار و 492 مهاجر فاقدمدرک افغانستانی به کشور خود بازگشته­اند. البته بیشترین میزان بازگشت مهاجران فاقدمدرک افغانستانی در سال 2021 تا ماه می و قبل از تشدید درگیری‌ها در افغانستان بوده است و از ماه ژوئن بازگشت مهاجران روند نزولی به خود گرفته است.

بازگشت پناهندگان افغانستاني از ايران

آمار بازگشت پناهندگان همواره از نوع بازگشت داوطلبانه است؛ چرا كه بر اساس قوانين، دولت‌هاي ميزبان حق اخراج افرادي كه در وضعيت پناهندگي بسر مي‌برند را ندارند مگر در شرايط خاص. بر اساس داده‌هاي منتشر شده توسط كميساريا، از آوريل سال 2002 به بعد حدود 930 هزار پناهنده افغانستاني از ايران به كشور خود بازگشته‌اند (UNHCR, 2021). پس از شيوع ويروس كرونا آمار پناهندگان افغانستاني بازگشتي از ايران در سال 2020 ميلادي كاهش يافته و به 947 نفر رسيده است. بطوريكه آمار بازگشتي­ها در سال 2020 حدود يك دوم پناهندگان بازگشتي در سال 2019 بوده است.

منابع

1. مرکز آمار ایران. (1395). سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1395.
2. IOM (2015, 2016, 2017, 2018, 2019, 2020, 2021). Weekly Report on Return of Undocumented Afghans, 2015-2021. Available at: https://afghanistan.iom.int/pakistan-returns
3. Internal Displacement Monitoring Centre (IDMC). 2021, Internal displacement in a changing climate, available at: https://www.internal-displacement.org/global-report/grid2021/
4. UNHCR Data Finder (2021). Refugee Data Finder. Available at: https://www.unhcr.org/refugee-statistics/download/?url=1Ghh
5. United Nations Office for the Coordination of Humanitarian Affairs (2021), AFGHANISTAN Weekly Humanitarian Update (26 July – 1 August 2021).
6. The World Bank (2020), Internally displaced persons, new displacement associated with conflict and violence (number of cases) – Afghanistan. Available at: https://data.worldbank.org/indicator/VC.IDP.NWCV?locations=AF
7. UNHCR (2021c). Global Trends: Forced Displacement in 2020. Available at: https://www.unhcr.org/unhcr-global-trends-2020-media-page-60be2dd14
8. UNHCR (2021). Iran. Retrieved 25 May 2021. Available at: https://www.unhcr.org/ir/voluntary-repatriation/
9. UNHCR (2021b). Iran at A Glance. Retrieved 26 May 2021. Available at: https://reporting.unhcr.org/sites/default/files/Iran%20at%20a%20glance_Feb%202021.pdf