نقش «چشم انداز و جاذبه سرزميني» در ماندگاری و خروج ایرانیان از کشور

به طور كلي نتايج مطالعات و بررسی های رصدخانه مهاجرت ایران از طریق پیمایش های انجام شده نشان مي‌دهد كه «وضعيت كلي كشور» و «عوامل اقتصادي» از جمله مهمترين عوامل و انگيزه های گروهای مختلف اجتماعی براي مهاجرت از كشور مي‌باشد. «عدم وجود فرصت‌هاي ايفاي نقش»، «احساس غير مفيد بودن در كشور» و همچنين «نداشتن تصور اميدواركننده نسبت به آينده»، ضمن تقويت انگيزه‌هاي مهاجرت، باعث مي‌شود كه افراد براي مهاجرت از کشور اقدام عملی نمايند. نتایج مطالعات نشانگر آن است كه «ميل به مهاجرت» در ميان گروه‌هاي مختلف در دوران همه‌گيري ويروس كرونا شدت بيشتري يافته است و اين موضوعي است كه نيازمند بررسي و موشکافی بيشتر است. افزايش ميل به مهاجرت در ميان افراد مي‌تواند زمينه برنامه‌ريزي و تصميم قطعي آن‌ها براي مهاجرت از كشور را فراهم سازد.
در ميان گروه‌هاي مختلف اجتماعی علاوه بر افرادي كه قصد مهاجرت از كشور را دارند، افرادي نيز مهاجرت خود را به تعويق انداخته و یا هنوز تصميم قطعي نگرفته اند. نکته حائز توجه این است که «شرایط اقتصادی» همچنانکه به عنوان «پیشران مهاجرتی» شناخته می شود، در عین حال به عنوان «مانع مهاجرتی» هم عمل می کند. در واقع «بالا رفتن هزينه‌هاي مهاجرت» و همچنین «عدم توانايي مالي افراد برای اقدام به مهاجرت» از جمله مهم‌ترين موانع و یا عامل تعویق مهاجرت از کشور در میان افراد بخصوص دانشجویان و فارغ التحصیلان شناسایی شده است. بنابراين در صورت بهبود شرايط كلي كشور به خصوص «وضعیت اقتصادي»، ممكن است عامل اقتصادی اثرات متضادی بر مهاجرت در پی داشته باشد. از یک سو، افرادي كه هنوز تصميم قطعي نگرفته‌اند و یا مهاجرت خود را به تعويق انداخته‌اند، بواسطه بهبود وضعیت اقتصادی ممکن است از تصمیم مهاجرتی خود منصرف شوند. از دیگر سو، بواسطه کاهش هزینه های مهاجرتی، به جمع افرادي كه براي مهاجرت از كشور اقدام عملي و برنامه‌ريزي كرده‌اند، اضافه شوند. در ميان افرادي كه تصميم به ماندن در كشور گرفته‌اند، پيوندهاي خانوادگي (بودن در كنار خانواده) و همچنين تلاش براي اصلاح و پيشرفت كشور از جمله مهم‌ترين انگيزه‌هاي افراد براي ماندگاری در كشور است.
به طور كلي «چشم انداز و جاذبه سرزميني» كه می‌توان آن را به عنوان یک عامل ترکیبی برآمده از عوامل مختلفي همچون «فراهم بودن شرایط ایفای نقش در فرآیند توسعه و پیشرفت ایران»، «مفید و موثر بودن در ایران یا خارج»، «احساس تعلق ایرانیان نسبت به تابعیت خود» و «تصور نسبت به آینده کشور» در نظر گرفت، نقش بسيار زيادي بر شاخص‌هاي ميل و تصميم به مهاجرت در ميان گروه‌هاي اجتماعي مختلف دارد. به طوري كه بهبود يا تنزل چشم انداز و جاذبه سرزميني موجب تغيير وضعيت در ميل و تصميم به مهاجرت افراد در گروه‌هاي مختلف اجتماعي می شود.