فرصت‌ها و تهدیدها پیرامون جابه‌جایی دانشجویان بین‌المللی در بحران کرونا

زهره ربیعی- کارشناس رصدخانه مهاجرت ایران

چکیده:

• دانشگاه از جمله نهادهایی است که به طور قابل توجهی تحت تأثیر پاندمی‌ها از جمله پاندمی کووید-19 قرار می‌گیرد. بررسی تاریخی بحران‌های مشابه حاکی از آن است که اثر چنین پاندمی‌هایی در کوتاه مدت به صورت کاهش میزان ثبت‌نام و کاهش درآمد دانشگاه‌ها خواهد بود، اما در بلند مدت رویه متفاوت خواهد بود و دانشگاه به نهاد قوی‌تری نسبت به قبل تبدیل خواهد شد.
• پاندمی کرونا در کوتاه مدت منجر به افزایش دوره‌های مجازی و اعمال محدودیت‌هایی برای دریافت ویزای تحصیلی شده است. بنابراین کاهش میزان جذب دانشجویان بین‌المللی، کشورهای دانشجوپذیر را با زیان ناشی از از دست دادن درآمد بالای این بازار مواجه کرده است. در حالی که شرایط کشورهای دانشجوفرست متفاوت است.
• بر اساس نتایج پیمایش مؤسسه آموزش عالی تایمز، کمتر از یک سوم دانشجویان بین‌المللی آینده، تحصیل آنلاین در خارج از کشور را به تحصیل در کشور خودشان ترجیح می‌دهند. از سوی دیگر، دانشجویان مشغول به تحصیل در خارج از کشور ناچار به بازگشت به وطن خویش شده‌اند. جملگی این موارد موجب نگهداشت و بازگشت استعدادها در کشورهایی شده که قبلا با بحران خروج سرمایه انسانی مواجه بوده‌اند.
• کاهش تمایل به تحصیل در خارج از کشور در دوران بحران ناشی از دو عامل است: ارزش‌گذاری کم دوره‌های آنلاین از منظر دانشجویان بین‌المللی و مبهم بودن سرنوشت آنان در دوران تحصیل در خارج از کشور.
• از آنجایی که بر اساس پیمایش صورت گرفته توسط مؤسسه آموزش عالی تایمز، حدود 40 درصد از دانشجویان برنامه تحصیلی خود در خارج از کشور را به تعویق انداخته‌اند، تقاضای انباشته‌ای برای تحصیل در خارج از کشور در سال‌های آتی ایجاد خواهد شد که در صورت برنامه‌ریزی مناسب برای بهره‌مندی از این بازار می‌تواند مزایای قابل توجهی داشته باشد.
• کووید-19 برای کشورهای دانشجوفرست همانند ایران، فرصتی ایجاد کرده است تا بتوانند با بکارگیری سیاست‌ها و برنامه‌های مناسب به نگهداشت استعدادهای داخلی بپردازند و از طرف دیگر، با برنامه‌ریزی مناسب از ظرفیت بالقوه دانشجویان بین‌المللی در آینده استفاده کنند تا میزان جذب دانشجویان خارجی را افزایش دهند.

متن تحلیل:

بحران‌های همه‌گیر بارها جهان را به چالش کشیده، فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی میلیون‌ها انسان را مختل کرده و فرهنگ جوامع را به درجات مختلف تغییر داده‌اند (Goris, 2020). اکنون جهان در یک بحران بزرگ همه‌گیر ناشی از شیوع ویروس کرونا قرار دارد. دانشگاه یکی از نهادهایی است که به طور قابل توجهی تحت تأثیر پاندمی‌ها قرار می‌گیرد (Goris, 2020). پاندمی کرونا نیز از این قاعده مستثنی نبوده و تاکنون ضربه بسیار سخت و مهلکی به بخش آموزش و پرورش زده است (Ha & Phung, 2020). بررسی تاریخی سایر بحران‌های فراگیر جهانی از جمله آبله بیانگر آن است که دانشگاه‌ها در مواجهه با چنین بحران‌هایی در کوتاه مدت زیان دیده و با کاهش در تعداد ثبت‌نام و… مواجه می‌شوند، اما در بلندمدت رویه متفاوت خواهد بود. شکی نیست که در پاندمی کرونا نیز دانشگاه مانند گذشته قوی‌تر خواهد شد. این پاندمی منجر به تسریع انقلاب دیجیتال خواهد شد و بخش آموزش را نیز تحت تأثیر قرار خواهد داد (Goris, 2020). با این وجود، نمی‌توان از آثار منفی این بحران در کوتاه‌مدت چشم‌پوشی کرد. از آنجایی که در بسیاری از مناطق خطر ویروس زیاد است، کلاس‌ها به حالت مجازی یا ترکیبی در آمده‌اند، همچنین محدودیت‌ها یا حتی ممنوعیت‌هایی برای سفرهای بین‌المللی اعمال شده‌اند که آثار نامطلوبی بر جریان جابه‌جایی دانشجویان بین‌المللی داشته‌اند (Ha & Phung, 2020). در این میان، ضربه‌ی این بحران به بازار جابه‌جایی دانشجویان بین‌المللی قابل اغماض نیست، چرا که دانشجویان بین‌المللی تنها در سال 2016 حدود 300 میلیارد دلار به اقتصاد جهانی کمک کرده‌اند. البته مشارکت دانشجویان بین‌المللی در دانشگاه‌ها و کشورها فراتر از تأثیر اقتصادی مستقیم و غیرمستقیم آنهاست و تأثیر مثبت ناملموس[1] دانشجویان بین‌المللی دربرگیرنده ابعاد مختلف دانشگاهی، پژوهشی، تجربی و فرهنگی است که به ایجاد یک جامعه جهانی نوآور، فراگیر و به هم پیوسته کمک می‌کند (Choudaha, 2019).

به طور کلی، آثار کوتاه مدت پاندمی کرونا را می‌توان در گزینه‌های زیر خلاصه کرد:

• محدودیت در اعطای ویزا به دانشجویان کشورهایی که در شرایط حاد از لحاظ انتشار ویروس قرار دارند؛
• محدودیت در اعطای ویزا برای رعایت موارد بهداشتی؛
• افزایش هزینه رفت‌وآمدهای بین‌المللی؛
• افزایش دوره‌های بین‌المللی مجازی؛
• کاهش تمایل به تحصیل در خارج از کشور به دلیل آثار روحی و عاطفی ناشی از فراگیری بیماری (Goris, 2020).

موارد فوق، کشورهای دانشجوپذیر را با چالش‌هایی در مسیر جذب دانشجویان بین‌المللی مواجه ساخته و درآمد ناشی از این بازار را به حداقل رسانده است (Ha & Phung, 2020). آثار منفی این پاندمی برای مقاصد سنتی دانشجویان بین‌المللی بسیار زیاد بوده، این در حالی است که پیش‌بینی می‌شود برخی از قطب‌های منطقه‌ای جذب دانشجویان بین‌المللی از جمله مالزی و کره جنوبی که عملکرد موفقیت‌آمیزی در کنترل شیوع ویروس داشته‌اند، به موفقیت‌های چشمگیری در زمینه جذب دانشجویان بین‌المللی دست یابند (Goris, 2020).

علیرغم شرایط نامطلوبی که در اثر پاندمی گریبان‌گیر کشورهای سنتی دانشجوپذیر شده و منجر به کاهش چشم‌گیر درآمد آنان شده است، در حال حاضر بازار جابه‌جایی دانشجویان بین‌المللی برای کشورهای دانشجوفرست می‌تواند یک فرصت تلقی شود. بر اساس نتایج پیمایشی در میان 659 دانشجوی بین‌المللی آینده در جهان که توسط مؤسسه آموزش عالی تایمز[2] صورت گرفته است، اثرات کووید-19 بر تمایل به تحصیل در خارج از کشور سنجیده شده است. نتایج حاکی از آن است که دانشجویان بین‌المللی بالقوه تمایل چندانی به شرکت در دوره‌های آنلاین در دانشگاه‌های خارجی ندارند. بر اساس نتایج این پیمایش، 49 درصد از پاسخ دهندگان فکر می‌کنند که یادگیری آنلاین در یک موسسه در خارج از کشور تجربه ارزشمندی است. با این حال، فقط 32 درصد معتقدند که شرکت در دوره‌های مجازی خارج از کشور بهتر از شرکت در دوره‌های موجود در وطن است، در مقابل 49 درصد با ایشان مخالف هستند (Bothwell, 2020).

کاهش تمایل دانشجویان به تحصیل در خارج از کشور در دوران بحران ناشی از عوامل متعددی است که مهم‌ترین آنها به قرار زیر هستند:

• اولین دلیل، ابهامی است که در خصوص شرایط دانشجویان بین‌المللی در کشور مقصد وجود دارد. آنها ممکن است ناچار به قرنطینه یا بازگشت به کشورشان شوند و این موارد همگی موجب دلسری افراد از تحصیل در خارج از کشور می‌شوند (Goris, 2020) و آنان را به سمت تغییر برنامه‌های تحصیلی خود سوق داده‌اند (Ha & Phung, 2020).
• دومین دلیل نیز مربوط به ارزش‌گذاری دوره‌های آنلاین خارج از کشور از منظر دانشجویان بین‌المللی است. چرا که اکثر دانشجویان بین‌المللی شرکت در دوره‌های آموزشی در کشور خود را به شرکت در دوره‌های آنلاین خارج از کشور ترجیح می‌دهند (Bothwell, 2020). به عبارت دیگر، آموزش بین‌المللی بدون روابط اجتماعی و مراکز دانشگاهی خارجی خیلی جذاب به نظر نمی‌رسد (Ha & Phung, 2020).

مشاور ارشد آموزش عالی در مؤسسه آموزش عالی تایمز در خصوص موارد فوق اظهار داشته است که اولاً دانشگاه‌ها باید بازاریابی بهتری برای دوره‌های آنلاین خود داشته باشند و توانایی فروش این دوره‌های مجازی به دانشجویان بین‌المللی را بیاموزند. همچنین با توجه به اینکه بر اساس نتایج این پیمایش، 39 درصد از دانشجویان بین‌المللی برنامه خود برای تحصیل در خارج از کشور را به تعویق انداخته‌اند، تقاضای زیادی برای در تحصیل در خارج از کشور در سال آینده ایجاد خواهد شد، که در صورت رفع موانع کووید و ویزا ممکن است موجب رونق اساسی بازار جابه‌جایی دانشجویان بین‌المللی در سال‌های آتی شود (Bothwell, 2020).

همانطور که پیش از این گفته شد، بروز پاندمی تأثیر نامناسبی بر بازار جذب دانشجویان بین‌المللی در کشورهای پیشرو داشته است که یکی از دلایل اصلی آن نیز، گستردگی شیوع ویروس و سخت‌گیری‌های فراوان برای اخذ ویزای دانشجویی این کشورها می‌باشد. با وجود اینکه آثار نامطلوب پاندمی بر کشورهای دانشجوفرست را نیز نمی‌توان نادیده گرفت، اما نمی‌توان از فرصت‌هایی که پیش روی آنان قرار داده نیز چشم‌پوشی کرد. چرا که این کشورها با بکارگیری سیاست‌ها و برنامه‌های مناسب، قادر به نگهداشت دانشجویان خود در کشور هستند. از سوی دیگر می‌توانند با برندسازی در زمینه آموزش آنلاین، به جذب دانشجویان بین‌المللی در سطح منطقه نیز بپردازند.

ایران نیز یک کشور دانشجوفرست و دانشجوپذیر است که سهم جریان خروجی‌اش تاکنون بیشتر از جریان ورودی بوده است. بنابراین برای بهره‌مندی از شرایط فعلی و حتی تبدیل تهدید پاندمی کرونا به فرصتی برای بهبود آموزش عالی بین‌المللی بایستی موارد زیر را در نظر بگیرد:

• محدودیت‌های موجود بر سر خروج دانشجویان کشور، حداقل فرصتی برای نشان دادن کیفیت برنامه‌های دانشگاه‌های داخلی فراهم آورده تا بتوانند جریان بالقوه خروجی دانشجویان را از ترک وطن منصرف کرده و ترغیب به ماندن کنند (Ha & Phung, 2020).
• مؤسسات آموزش عالی داخلی، باید برنامه‌هایی برای جذب و نگهداشت دانشجویان کشور در دوره‌های باکیفیت پیاده‌سازی کنند تا از هدررفت منابع انسانی و استعدادها جلوگیری شود (Ha & Phung, 2020).
• محدودیت در پذیرش دانشجویان بین‌المللی باید کاسته شود تا طیف وسیع‌تری از دانشجویان بین‌المللی (حداقل در سطح منطقه) قادر به تحصیل در کشور شوند (Ha & Phung, 2020).
• بایستی برنامه‌های فراملی طراحی شوند که موجب بهبود همکاری‌های بین دانشگاه‌های داخلی و دانشگاه‌های خارج از کشور شوند (Ha & Phung, 2020).
• مهم‌ترین موانع بر سر آموزش آنلاین از جمله موانع زیرساختی باید برطرف شوند (Shipunova, 2018).
• باید دوره‌های باکیفیت به زبان‌های انگلیسی و فارسی ارائه شوند (Ha & Phung, 2020).
• برنامه‌های ارائه شده به دانشجویان بین‌المللی باید متنوع شوند (Ha & Phung, 2020).
• مدارک صادر شده توسط مؤسسات آموزش عالی، باید معادل مدارک مؤسساتی با رتبه‌بندی مشابه جهانی باشد (Ha & Phung, 2020).

منابع:

Bothwell, E. (2020). Would-be international students ‘prefer to study in-person at home.’ Retrieved from Times Higher Education website: https://www.timeshighereducation.com/news/would-be-international-students-prefer-study-person-home?utm_source=THE+Website+Users&utm_campaign=4c172938ec-EMAIL_CAMPAIGN_2020_10_23_02_14&utm_medium=email&utm_term=0_daa7e51487-4c172938ec-74729189

Choudaha, R. (2019). Beyond $ 300 Billion: The Global Impact of International Students. In Study portals. Retrieved from https://studyportals.com/intelligence/global-impact-of-international-students/

Goris, J. A. Q. (2020). HOW WILL COVID-19 AFFECT INTERNATIONAL ACADEMIC MOBILITY? IESALC. Retrieved from https://www.iesalc.unesco.org/en/2020/06/26/how-will-covid-19-affect-international-academic-mobility/

Ha, P. Le, & Phung, T. (2020). COVID-19 opportunities for internationalisation at home. University World News. Retrieved from https://www.universityworldnews.com/post.php?story=20200828113510793

Shipunova, T. (2018). Online learning and international mobility in higher education. Researchgate. https://doi.org/10.13140/RG.2.2.20502.91205

[1] Intangible positive impact

[2] Times Higher Education